Từ xa xưa, nơi đầu làng ngõ xóm, trước cửa nhà dân thường có một thần giữ cửa. Đó là một con chó đá được đục đẽo sinh động và ưa nhìn. Con chó từ nhà trời, nó trông nhà coi xóm và mang lại thịnh vượng cùng yên ổn cho thế gian. Thế sự đổi dời, chó đá vẫn sống qua nhiều kiếp người, chứng kiến một đời dâu bể bao lớp người Việt.
Hôm đó mùng Một, không trăng, đêm đen phủ lên bệ thờ bên hông chùa Địch Vĩ một màu u uất. Tuy vậy, trước hương án vẫn đủ đầy hoa quả và khói hương. Người đàn ông trung niên buồn bã bày lễ rồi phủ phục dưới chân tượng chó đá, lầm rầm khấn xin Quan lớn Hoàng Thạch của làng mình. Niềm tin vào thần Hoàng Thạch của ông hòa vào khói hương, truyền thêm sức mạnh vào thần lực của ta. Ta đem thần lực đó xoa dịu tâm thần bất an của người đàn ông tội nghiệp, truyền lại cho ông một niềm tin rằng, chiếc thạp đồng sẽ được tìm lại, dưới sự giúp sức của thần.
Đó là công việc ta đã làm hàng nghìn năm qua. Mà ta, chính là vị thần ngự trong bức tượng chó đá mà người dân làng Địch Vĩ tôn xưng là Hạ Giới đại vương Hoàng Thạch. Hay chăng, ta chỉ là một ý niệm tồn tại trong đá, trong những bức tượng đá hình chó. Rất lâu trước đây, thần mệnh của ta được thức tỉnh bởi niềm tin và niệm lực thế nhân – những người tôn kính và phụng thờ chó đá trên khắp xứ Việt này.
Thần lực của ta tồn tại những nơi thế nhân tạo tác và thờ phụng chó đá. Ngàn năm qua, ta chu du khắp các trú sở của mình trên đất Việt, lắng nghe những lời khấn nguyện và truyền thuyết dân gian. Trong suốt sinh mệnh bất tử này, ta vẫn luôn lần về gốc tích xa xăm, ghi lại câu chuyện của tiền thân, của chính mình trong không gian tâm linh xứ sở, trước khi những đổi dời và tháng năm xóa sổ đi hết thảy.
Từ thuở hoang liêu, chó đã là bạn đồng hành chí cốt của cư dân đất Việt. Tháng năm đằng đẵng chung sống cùng nhau, người Việt đã nhận ra những ưu điểm vượt trội của chó – thiện chiến và nhạy bén. Chó xông pha cùng chiến sĩ bộ lạc trong những cuộc săn rồi đi theo những thầy phù thủy Shaman mặc áo lông chim thực hiện nghi lễ trừ tà. Một số tộc người sinh tồn nơi hoang dã, gắn chặt đời mình với săn bắn hái lượm tưởng thưởng ưu điểm đức tính đó mà nhận chó là vật tổ của mình. (1)
Truyền thuyết của người Cơ Tu vẫn còn kể lại truyền kỳ về trận đại hồng thủy hủy diệt hết thảy sinh linh. Đất trời bao la chỉ còn lại duy nhất cô gái và một chú chó sống sót nhờ trốn vào chiếc trống. Con trai và con gái của hai sinh vật sống duy nhất này lại lấy nhau và sinh ra một quả bầu. Chính quả bầu ấy nở ra tổ tiên người Cơ Tu, người Bru, người Tà Ôi…(2)
Về miền đồng bằng châu thổ, chó quý lại được điểm mặt trong truyền thuyết An Dương Vương xây thành Cổ Loa. Dân gian truyền rằng, ban đầu An Dương Vương chọn đất Uy Nỗ (Tó) làm nơi dựng đô, nhưng rồi đàn chó của vua cứ kéo nhau sang đất Cổ Loa, trong đó có con chó quý tìm đến một khu gò đất lót ổ đẻ con. Cho rằng chỗ đất nơi chó đẻ là đất quý, vua cho dựng đô xây thành ngay trên đó. Từ tích này, truyền lại tục chó đẻ ở đâu, dựng nhà ở đó.
Ở miền tâm thức khác, chó cũng tìm được cho mình một vị thế mới khi thế giới này phân trời đất âm dương. Cùng các vị thần được sinh ra để lý giải trật tự vũ trụ, chó cũng hóa thần để trấn giữ và thông linh trời đất. Thiện chiến đi cùng uy dũng, nếu con Chó Nhà Trời đuổi theo cắn Mặt Trời và Mặt Trăng trộm cỏ tiên gây ra nhật thực, nguyệt thực; thì con Chó Địa Phủ lại được giao trọng trách phán xét nhân quả dưới Âm ty. Ở giữa càn khôn, những con chó phàm chốn dân gian vẫn tràn đầy linh tính với quan niệm chó trắng là vật cực âm, còn chó đen lại là vật cực dương với dòng máu trừ tà chảy trong mình.
Trong thế giới của quyền phép buổi sơ khai, chó dùng những giác quan nhạy bén của mình để phù trợ thầy cúng xua đuổi ma quỷ và tìm hồn người bệnh, in dấu trên những hoa văn bí ẩn của trống đồng. Rồi từ người bạn đồng hành, bảo vệ con người trong đời sống thường nhật, loài chó dần dà đi vào tâm thức của họ như một con vật đầy tính linh với khả năng trừ tà, trấn giữ.
Mong muốn giữ chó ở lại đời mình và dòng tộc, dài lâu hơn nhiều vài chục năm sinh mệnh ngắn ngủi của loài chó, con người phỏng theo những hoa văn hình chó cổ xưa mà tạc khắc nên những bức tượng mang tuổi thọ vĩnh hằng, bằng một chất liệu thiêng từ thuở hồng hoang – đá. Trong những đêm đen mịt mùng ngàn năm qua, người xưa vẫn nằm lặng nghe tiếng chó sủa ma và tự trấn an thân tâm vì trước nhà đã có chó đá linh thiêng giữ cửa.